مقدمه
افزایش جمعیت سالمندان و گسترش بیماری‌های مزمن، نیاز به مراقبت مداوم و هوشمند را بیش از پیش پررنگ کرده است. تکنولوژی مراقبت از سالمندان مجموعه‌ای از ابزارها و خدمات نوین است که با استفاده از سنسورها، ابزارهای پوشیدنی و هوش مصنوعی، سلامت و ایمنی سالمندان را پایش می‌کند.
در سطح جهانی بازار فناوری‌های پوشیدنی و پایش سلامت به سرعت در حال رشد است. و شرکت‌های بزرگی چون اپل، سامسونگ، فیت‌بیت و سایرین دستگاه‌های خاص سالمندان را با صفحات بزرگ و رابط ساده عرضه کرده‌اند.
به‌عنوان مثال، سامانه فروشگاه شخصی گوگل مدعی است که قابلیت تشخیص سقوط در ساعت «گوگل پیکسل واچ» با استفاده از سنسورهای حرکتی و الگوریتم‌های هوشمند فعال شده است. و در صورت عدم پاسخ‌گویی پس از سقوط، به طور خودکار با خدمات اضطراری تماس می‌گیرد. این فناوری‌ها می‌توانند زمینه زندگی مستقل و ایمن‌تر برای افراد مسن فراهم آورند.
با این حال در ایران هنوز فاصله زیادی با میانگین جهانی وجود دارد؛ کمتر از ۱۰ درصد ایرانی‌های بالای ۶۰ سال از فناوری‌های دیجیتال و اینترنت استفاده میکنند، در حالی که در اروپا و آمریکا این رقم بین ۶۷ تا ۷۰ درصد است. این تفاوت نشان می‌دهد که حتی کاربرد تکنولوژی مراقبت از سالمندان در ایران به کندی رشد می‌کند و نیازمند آموزش و زیرساخت بیشتر است. (منبع خبر:استفاده سالمندان از فناوری اطلاعات: ایران کمتر از 10 درصد، اروپا و آمریکا 70 درصد)
در ادامه ۷ ابزار هوشمند و موجود را معرفی می‌کنیم که می‌توانند به ارتقای کیفیت زندگی و مراقبت از سالمندان کمک کنند؛ فواید، محدودیت‌ها و وضعیت پذیرش هر کدام بررسی خواهد شد.
تکنولوژی مراقبت از سالمندان در جهان و ایران
در کشورهای توسعه‌یافته، استفاده از ابزارهای دیجیتال در میان سالمندان شتاب گرفته است. به طور نمونه، تحقیقات نشان می‌دهد که تقریباً یک‌سوم افراد بالای ۶۵ سال در سال گذشته یک سقوط تصادفی را تجربه کرده‌اند. اما تنها ۱۰ درصد آنان از سامانه‌های هشدار اضطراری (مدیکال آلرت) استفاده میکنند.
شرکت‌های فعال در حوزه سالمندی این سامانه‌ها را به‌صورت گردنبند یا دست‌بند با دکمه اضطراری عرضه میکنند. و در صورت نیاز، فوراً با اورژانس تماس می‌گیرند. بهره‌مندی از این سامانه‌ها می‌تواند ضریب ایمنی سالمندان تنها را بالا برد. ولی هزینه بالا و نگرش منفی بعضی خانواده‌ها مانع استفاده رایج آن‌ها شده است.
در ایران، علاوه بر آمار پایین استفاده از تلفن همراه و اینترنت در سالمندان، نبود آگاهی و زیرساخت پزشکی-فناوری مناسب، مانع از فراگیر شدن این ابزارها شده است. با این وجود، در سطح جهانی بازار فناوری‌های مراقبت پزشکی رشد چشمگیری دارد؛ برآوردها حاکی از آن است که بازار جهانی مراقبت‌های ویژه سالمندان و ابزارهای کمکی در چند سال آینده به صدها میلیارد دلار خواهد رسید.
در این زمینه، هتل نسل نقره‌ای با توجه به تخصص در نگهداری سالمندان، می‌تواند با راه‌اندازی زیرساخت‌های مناسب و آموزش پرسنل، یکی از پیشگامان پیاده‌سازی تکنولوژی مراقبت از سالمندان در ایران باشد.
ساعت‌های هوشمند و دست‌بندهای پایش سلامت
یکی از بارزترین نمونه‌های تکنولوژی مراقبت از سالمندان، ساعت‌ها و دست‌بندهای هوشمند است که اطلاعات حیاتی نظیر ضربان قلب، فشار خون و میزان تحرک فرد را لحظه‌به‌لحظه ثبت میکنند. بسیاری از مدل‌های جدید (مثلاً اپل واچ، سامسونگ گلکسی واچ، گوگل پیکسل واچ و…) قابلیت‌های هشدار سقوط را نیز دارند. به عنوان مثال، گوگل پیکسل واچ با استفاده از سنسورهای حرکتی و یادگیری ماشین می‌تواند تشخیص دهد که سالمند دچار سقوط سخت شده و اگر فرد برای حدود ۳۰ ثانیه بی‌حرکت بماند، چراغ اخطار و آژیر فعال می‌شود، اگر کاربر پاسخ ندهد، ساعت به‌طور خودکار با اورژانس تماس می‌گیرد..
کاربردهای این پوشیدنی‌ها فراتر از سقوط است؛ آن‌ها می‌توانند فعالیت‌های روزانه و خواب سالمند را پایش کنند و در صورت هرگونه ناهنجاری (مثلاً ضعیف شدن ریتم قلب) بلافاصله هشدار دهند.
از جمله مزایا می‌توان به کاربرد چندمنظوره (سلامت، ورزش، تماس اضطراری و ارتباط با خانواده) و رابط کاربری قابل تنظیم اشاره کرد. با این حال، محدودیت‌هایی نیز وجود دارد: نیاز به شارژ روزانه، قیمت نسبتاً بالا، پیچیدگی فنی برای برخی سالمندان و وابستگی به اتصال گوشی هوشمند مواردی‌اند که باید در نظر گرفته شوند.
همچنین، دقت سنسورهای نوری در برخی شرایط خاص (مثلاً پوست خشک یا لرزش دست) ممکن است کمتر باشد. در مجموع، ساعت‌های هوشمند به‌عنوان راهکاری جامع برای مراقبت هوشمند از سالمندان شناخته شده و با توجه به محبوبیت جهانی، امید است به‌زودی در بازار ایران نیز مدل‌های سازگار و ارزان‌تری عرضه شوند.
فناوری‌های نوین در خدمت سالمندان: بهبود کیفیت زندگی نسل نقره‌ای
سامانه‌های هشدار اضطراری (دست‌بند و گردنبند اورژانسی)
دستگاه‌های هشدار اضطراری (Personal Emergency Response Systems – PERS) شامل گردنبندها یا دست‌بندهای مجهز به دکمه اضطراری هستند که سالمند در شرایط بحرانی با فشردن آن درخواست کمک می‌کند. برخی از این سیستم‌ها دارای حسگر سقوط نیز هستند که در صورت افتادن کاربر بدون ضربه‌زدن به دکمه، به‌طور خودکار کمک می‌طلبند. بر اساس گزارشات، باوجودی که یک‌سوم بزرگسالان ۶۵ سال به بالا در سال گذشته زمین‌خورده‌اند، تنها حدود ۱۰٪ آن‌ها از این سامانه‌ها استفاده میکنند. (منبع: Medical Alert Systems)
این عدم استقبال عمدتاً به هزینه بالای اشتراک ماهیانه، شرمندگی از استفاده و عدم آگاهی ریشه دارد. مزیت اصلی چنین دستگاه‌هایی فراهم کردن آرامش خاطر برای سالمند و خانواده است. در شرایطی که سالمند تنها باشد، تنها با فشردن یک دکمه می‌تواند با مرکز خدمات اضطراری یا اعضای خانواده تماس بگیرد. از طرف دیگر این سامانه‌ها محدودیت‌هایی هم دارند: به‌دلیل قیمت بالای تجهیزات و سرویس، همه سالمندان توان مالی تهیه آن را ندارند. علاوه بر این، کاربر باید همواره دست‌بند را بپوشد و به شارژر متصل کند.
در ایران هنوز حضور پررنگی برای این محصولات در بازار وجود ندارد. اما افزایش آگاهی عمومی و حمایت بیمه‌ها از تکنولوژی مراقبت از سالمندان می‌تواند به گسترش استفاده از این فناوری در آینده منجر شود.
دستگاه‌های خودکار توزیع و یادآوری دارو
سامانه‌های داروپرداز هوشمند (مانند Hero، Pria، MedaCube) با ریختن خودکار دارو در زمان مقرر، به سالمندان کمک میکنند که هیچ دوزی را فراموش نکنند. طبق آمار، سالانه بین ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ نفر در آمریکا به‌خاطر اشتباه در مصرف دارو جان خود را از دست می‌دهند. از آنجا که حدود ۴۰٪ سالمندان دچار مشکلات حافظه‌اند، این ابزارها می‌توانند حکم نجات‌بخش داشته باشند.
نحوه کار این دستگاه‌ها معمولاً به این شکل است که کاربر یا مراقب، برنامه مصرف دارو را در حافظه‌ی دستگاه یا اپلیکیشن متصل به آن تنظیم می‌کند. سپس دارو به‌صورت خودکار، در فواصل زمانی معین آزاد شده و معمولاً آلارم صوتی یا نوری هشداردهنده وجود دارد.
در صورت فراموشی، پیام هشدار به تلفن همراه مراقب ارسال می‌شود. از مزایای این ابزارها می‌توان به افزایش دقت در مصرف دارو (بدون نگرانی از دوز اشتباه) و کاهش بار روانی سالمند اشاره کرد. همچنین برخی مدل‌ها خدماتی مانند سفارش مجدد دارو از داروخانه را ارائه میکنند. محدودیت‌ها نیز شامل هزینه اولیه بالای دستگاه و اشتراک ماهانه، نیاز به منبع برق و محدودیت در اندازه برخی کپسول‌ها یا فرم‌های دارویی خاص می‌شود.
در ایران پروژه‌ها و استارت‌آپ‌هایی برای داروپرداز خودکار مطرح شده، اما هنوز هیچ محصول تجاری فراگیر در بازار داخلی عرضه نشده است.
سامانه‌های هوشمند خانه و سنسورهای محیطی
باتوجه به اینکه بسیاری از سالمندان در منزل خود مراقبت می‌شوند، به‌کارگیری سنسورهای خانگی و دوربین‌های هوشمند می‌تواند نقش مهمی در نظارت ایمنی آن‌ها داشته باشد. این سامانه‌ها شامل حسگرهای حرکتی، فشار (مثلاً زیر تشک)، دوربین‌های مداربسته هوشمند و حتی تشک‌های حسگر تنفس است. برای مثال، برخی تکنولوژی‌های نوین از امواج راداری استفاده میکنند تا سقوط افراد را بدون نیاز به پوشیدن هیچ دستگاهی تشخیص دهند.
چنین سامانه‌هایی می‌توانند الگوی فعالیت روزانه سالمند را ثبت کنند و اگر تغییری ناگهانی (مانند بی‌حرکتی طولانی یا عدم خروج از تخت در ساعت معمول) رخ دهد، به مراقبین یا خانواده اطلاع دهند. مزیت اصلی این روش‌ها، حداقل مداخله در حریم خصوصی سالمند و امکان پایش بی‌وقفه به هنگام حرکت در منزل است. ولی باید توجه داشت که این فناوری‌ها گران‌قیمت هستند و نصب و نگهداری‌شان نیازمند تخصص فنی‌ست. همچنین هشدارهای کاذب (مثلاً هنگام حضور حیوان خانگی) یکی از معایب احتمالی است.
در ایران پروژه‌های محدودی برای خانه هوشمند سالمندان مطرح شده و پیاده‌سازی تکنولوژی مراقبت از سالمندان گسترده نیاز به فرهنگ‌سازی و سرمایه‌گذاری دارد.
دستگاه‌های ردیاب مکانی (ردیابی مسیر سالمندان)
یکی از چالش‌های مراقبت از سالمندانی که مبتلا به فراموشی یا آلزایمر هستند، گم کردن مسیر در بیرون از منزل است. انواع ردیاب‌های مبتنی‌بر GPS برای این منظور عرضه شده‌اند که به شکل ساعت یا کفش مورد استفاده قرار می‌گیرند.
کارکرد این ابزارها به این صورت است که موقعیت سالمند را در نقشه نشان می‌دهند و در صورت خروج از محدوده تعریف‌شده، هشدار می‌دهند. برخی دستگاه‌ها حتی امکان تماس اضطراری دارند یا می‌توان صدای محیط را شنید.
این راهکار می‌تواند خطر گم‌شدن را کاهش داده و خانواده را آرام کند. نقطه قوت ردیاب‌ها، توانایی یافتن سالمند در هر نقطه جغرافیایی و پیشگیری از حوادث ناشی از گم‌گشتگی است. اما معایب آن‌ها شامل نیاز به شارژ منظم، احتمال خراب‌شدن در محیط‌های سرپوشیده (مثل ساختمان‌های مرتفع) و اینکه سالمند باید دستگاه را به همراه داشته باشد، می‌شود.
در ایران نیز چندین شرکت کوچک اقدام به فروش ردیاب سالمندان کرده‌اند، ولی هنوز این ابزارها فراوانی بازار جهانی را ندارند و موضوع هزینه سرویس ماهانه سیم‌کارت نیز مطرح است.
دستیاران صوتی و ربات‌های همراه
دستیاران صوتی خانه مثل آمازون الکسا، گوگل هوم یا سیری اپل می‌توانند امکانات متنوعی برای سالمندان فراهم کنند. این دستگاه‌ها با فرمان صوتی روشن و خاموش می‌شوند و می‌توانند برای یادآوری دارو، نوبت دکتر، برقراری تماس تلفنی با اعضای خانواده، پخش موسیقی و اخبار یا حتی تنظیم چراغ و دما استفاده شوند.
به عنوان نمونه، گفته شده که آمازون الکسا می‌تواند از طریق اپلیکیشن مخصوص خود، کارهایی نظیر یادآوری مصرف دارو و قرار ملاقات را انجام دهد و گزینه‌های ارتباط اضطراری نیز ارائه می‌دهد. از طرفی، ربات‌های خانگی مبتنی‌بر هوش مصنوعی (مانند محصول ElliQ) نیز طراحی شده‌اند تا علاوه بر ایجاد تعامل اجتماعی (با گفتگوی طبیعی، شوخی و یادآوری خاطرات)، تنهایی سالمند را کاهش داده و سرگرمی در اختیارش بگذارند.
مطالعات بالینی نشان داده‌اند استفاده منظم از دستیار دیجیتالی ElliQ موجب کاهش احساس تنهایی و تقویت سلامت روان سالمندان می‌شود. مزیت کلی این فناوری‌ها در سهولت استفاده (کنترل از طریق صدا) و حس همراهی است. با این حال نیاز به اتصال اینترنت پرسرعت، محدودیت زبان‌های پشتیبانی‌شده و همچنین هزینه خرید و نگهداری، از جمله چالش‌ها به شمار می‌رود. برای سالمندانی که با کار کردن با فناوری مشکل دارند، رابط‌های صوتی که از تکنولوژی مراقبت از سالمندان است می‌تواند جایگزینی مناسب باشد.
مراقبت‌های پزشکی از راه دور و پلتفرم‌های تله‌پزشکی
در عصر دیجیتال، بسیاری از مراقبت‌های پزشکی می‌توانند به‌صورت مجازی انجام شوند. دستگاه‌های خانگی سنجش علائم حیاتی (مثل فشارسنج‌های هوشمند، گلوکومترهای بلوتوث‌دار و اکسیژن‌سنج‌های قابل حمل) امکان انتقال نتایج به پزشک را فراهم کرده‌اند. همچنین نرم‌افزارها و اپلیکیشن‌های تله‌پزشکی، ارتباط تصویری بین سالمند و پزشک را ممکن میکنند. این تکنولوژی‌ها موجب می‌شوند سالمندان بدون نیاز به جابجایی، ویزیت شوند و دارو و توصیه پزشکی دریافت کنند. از مزایای آن می‌توان کاهش هزینه و صرفه‌جویی زمان را نام برد. محدودیت این روش در نیاز به اتصال اینترنت پایدار و مهارت کار با وسایل دیجیتال است.
در ایران نیز با گسترش زیرساخت اینترنت، خدمات تله‌پزشکی برای سالمندان در حال شکل‌گیری است؛ بیمارستان‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی در حال آزمایش راهکارهای محلی هستند، هرچند هنوز راه طولانی برای فراگیری این سرویس وجود دارد.
نتیجه‌گیری
فناوری‌های پوشیدنی و هوشمند مراقبت از سالمندان روزبه‌روز پیشرفته‌تر می‌شوند و توانسته‌اند بسیاری از نگرانی‌های مربوط به ایمنی و سلامتی نسل پیر را کم کنند. هتل نسل نقره‌ای با شناخت این تکنولوژی‌ها می‌تواند به عنوان یک پیشگام در ایران نقش موثری در پیاده‌سازی آن‌ها داشته باشد. ادغام ابزارهایی نظیر دستگاه‌های هشدار اضطراری، حسگرهای محیطی و سیستم‌های تله‌پزشکی در طراحی خدمات این مرکز، کیفیت مراقبت از سالمندان را به شکل چشمگیری بهبود می‌دهد. با توسعه بیشتر زیرساخت‌ها و آموزش سالمندان و خانواده‌ها، «تکنولوژی مراقبت از سالمندان» می‌تواند به همراه همیشگی عصر نوین آرامش و رفاه سالمندان تبدیل شود.
