مفاهیم اصلی سالمندی موفق

در عصر کنونی سالمندی به یک پدیده جهانی تبدیل شده است به طوری که تخمین زده می شود جمعیت سالمندان دنیا در سال 2050 به 2 میلیارد نفر برسد. بر این اساس، سلامت سالمندان در رده مهمترین چالش های نظام سلامت قرار گرفته است. در این راستا، به تدریج در ادبیات سالمندی مفاهیمی نظیر سالمندی موفق (Successful aging)، سالمندی فعال (Active aging)، سالمندی سالم (Healthy aging)، سالمندی مثبت (Positive aging) و سالمندی مولد (Productive aging) ظهور پیدا کردند.

ممکن است پدر، مادر، پدربزرگ یا مادربزرگی داشتید یا دارید که از دردهای مختلف رنج می‌برد، به زحمت می‌تواند چکش را بالا و پایین بیاورد، بدون عینکش نمی‌تواند برچسب روی جعبه بیسکوییت را بخواند، روز به روز دارد‌ کلمات بیشتری را فراموش می‌کند. از طرف دیگر ممکن است سالمند شما فردی باشد که مثل همیشه، درگیر زندگی و غرق در تعاملات اجتماعی، فعالیت‌های معنوی و طبیعت‌گردی و حتی شروع پروژه‌های حرفه‌ای جدید است. ظاهرش پیر است اما احساس می‌کند انگار همان آدم‌ پنجاه‌ سال قبل است. در ادبیات علمی به مورد اخیر، سالمند موفق گفته می شود.

سالمندی موفق یعنی چه؟

سالمندی موفق برای توصیف کیفیت دوران سالمندی به کار برده می شود. سالمند موفق کسی است که با گذراندن دوره های کودکی، نوجوانی، جوانی و میانسالی اکنون به سالمندی رسیده و احساس مفید بودن و لذت از زندگی را دارد و دوران سالمندی را همچون دوران جوانی همراه با شادی و لذت می بیند و می تواند در کنار اعضای خانواده و دوستان احساس خوشایندی را تجربه نماید.
در سال 1987 کتاب ”دوران سالمندی موفق” توسط رابرت کان و جان والیس رو منتشر شد. این کتاب استدلال می کند که دوران سالمندی موفق به سه عامل بستگی دارد: 1) بدون معلولیت یا بیماری بودن، 2) برخوردار بودن از سطح آگاهی بالا و مهارت های بدنی مناسب، 3) داشتن تعامل عمدی و هدفمند با دیگران.
سالمندانی که عملکردهای فیزیولوژیکی خود را از دست نداده یا تغییرات اندکی در عملکردهایشان داشته اند و دارای تعامل فعال با زندگی هستند را می توان سالمند موفق در نظر گرفت. سالمندی موفق مستلزم بهره مندی از حمایت های اجتماعی و روانی درجهت انطباق، پذیرش، حرکت رو به جلو و حفظ احساس غرور و عزت در سالمند است. سالمندی موفق بر این نکته تاکید دارد که پیری صرفاً یک دوره‌ زوال نیست بلکه مرحله رشد منحصربه‌فردی است که مانند کودکی یا بلوغ، الزامات و مزیت‌های خودش را دارد.

یک سالمند موفق چه ویژگی هایی دارد؟

بنابراین سالمند موفق:

• کسی است که در زندگی درگیر می شود و فعالانه زندگی می کند و دچار انزوا، گوشه گیری و انفعال در زندگی نمی شود. در برخی از تحقیقات از این ویژگی با عنوان “کنار نکشیدن از زندگی” یاد می شود که بر اهمیت ادامه دادن به زندگی قبلی، کنار نکشیدن از عرصه های مختلف زندگی، ادامه دادن به فعالیت های مورد علاقه و یادگیری چیزهای جدید تاکید دارد.
• کسی است که روابط مثبت با خانواده، دوستان، اطرافیان و مردم دارد.
• کسی است که علیرغم پا گذاشتن به دوران سالمندی برای سال های باقیمانده عمر خود هدف تعیین کرده است و به صورت هدفمندی به گذراندن دوران بازنشستگی خود می پردازد.
• کسی است که در دروان سالمندی احساس درونی شادی و رضایت از زندگی داشته باشد.
• کسی است که از سلامتی برخوردار است، اما نکته قابل توجه این است که منظور از سالم بودن به معنای عدم ابتلا به بیماری نیست. بلکه منظور، داشتن یک سطح نسبی از سلامتی است به طوری که فرد از درد های مزمن و شدید، بیماری های زمین گیر کننده و وابسته به بستر بودن در امان باشد.
• کسی است که مستقل از کمک های دائمی و مستمر دیگران است، تا حدی به تنهایی می تواند خود را اداره کند و توانایی مراقبت از خود را دارد. لازم به ذکر است حفظ استقلال مهمترین موفقیت دوران سالمندی محسوب می شود. به طوری که سایر توانایی های فیزیکی و اجتماعی محصولات جانبی این استقلال هستند.
• کسی است که از استقلال مالی برخوردار است و از نظر مالی و اقتصادی وابسته به دیگران نیست.

چه کسانی می توانند سالمندی موفق را تجربه کنند؟

مطالعات نشان داده است که افرادی که دارای ویژگی های زیر باشند به احتمال بیشتری می توانند سالمندی موفق را تجربه کنند. لیست زیر به افراد کمک می کند تا بتوانند زمینه ها و شرایط تحقق سالمندی موفق را از هم اکنون و قبل از دوران بازنشستگی شان فراهم کنند.

• کسانی که از سواد و تحصیلات مناسبی برخوردارند. کم ‌سوادی فاکتور خطرساز برای افت شناختی در سنین بالا است.
• کسانی که با همسر خود زندگی می کنند و با فرزندان و نوه هایشان ارتباط دارند.
• کسانی که از وضعیت اقتصادی نسبتا خوبی برخوردارند و جایگاه اجتماعی مناسبی دارند.
• کسانی که خوش بین هستند، از خلق و خوی مثبت برخوردارند، شاد هستند، حس خودکارآمدی دارند، در شرایط سخت و مشکلات و چالش ها تاب آوری دارند و واجد عزم و اراده قوی هستند. جالب اینجاست که سالمندان موفق و غیرموفق از نظر تعداد و یا میزان تجربه رویدادهای زندگی تفاوت معناداری ندارند، اما سالمندان غیر موفق تجاربشان را بیشتر به صورت منفی ارزیابی می کنند. بنابراین خوش بینی و مثبت بودن می تواند زمینه های سالمندی موفق را فراهم کند.
• کسانی که دارای سرمایه های معنوی از قبیل ایمان، معنویت و اعتماد و توکل به خدا هستند.
• کسانی که این فرصت را پیدا می کنند در یک جامعه دوست دار سالمند و فضای شهری مناسب سالمندی زندگی کنند.

منابع

• Ladan Naseh L, Mohammadi-Shahboulaghi F, Khankeh HR, Norouzi Tabrizi K. [Successful Aging: Concept Analysis with Walker and Avant’s Approach (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. Forthcoming 2023: http://dx.doi.org/10.32598/sija.2023.1172.2
• ای.آگیلاروفایی، ماریا، شاهی، حسن، و بشارت، محمدعلی. (1394). پیش بینی سالمندی موفق بر اساس راهبردهای مدیریت زندگی. روانشناسی پیری، 1(2)، 57-71.
• دنیل لویتین. (1401). سالمندی موفق. ترجمه مینا صفری. نشر نوین.