محیط دوستدار سالمندی
پدیده سالمندی جمعیت از جمله مسائلی است که در سال های اخیر مورد توجه قرار گرفته است. روند سالمندی جمعیت تقریبا در همه کشورهای جهان در حال وقوع است، اما میزان و سرعت آن در میان کشورها متفاوت است. تعداد سالمندان ۶۰ سال به بالا از حدود ۱۱٪ در سال ۲۰۰۶ به ۲۲٪ در سال ۲۰۵۰ خواهد رسید. این واقعیت مسلم و پیامدهای آن در آینده سبب شده تا مفهومی به نام شهر دوستدار سالمند (Age-Friendly Cities) در جوامع مختلف مورد توجه قرار گیرد.
شهر دوستدار سالمند
شهر دوستدار سالمند شهری است که در آن سالمندان و افراد غیر سالمند هر دو به یک اندازه از حقوق شهروندی برخوردارند و شهر با سالمندان غریبه نیست و استانداردهای طراحی در مناسب سازی آن رعایت می شود. در تعریفی دیگر، شهر دوستدار سالمند شهری است که در آن سالمندی فعال محقق شود و سالمندان بتوانند در امنیت و استقلال کامل در جامعه حضور فعال داشته باشند. طبق این تعاریف، خدمات حمل و نقل، امور اداری، شبکه های مخابراتی و ارتـبـاطـات رســانــه ای، سـاخـت و سـاز امـاکـن و طـراحـی معماری شهری و خدمات فرهنگی و بهداشتی به شکلی ارائه می شود که افراد سالمند بدون وابستگی یا با دریافت حداقل کمک از سوی دیگران بتوانند از آن بهره مند شوند.
سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۷ طی مطالعه‌ای جامع اقدام به تهیه ویژگی‌های اصلی شهر دوستدار سالمند در ۸ محور زیر کرد. بررسی وضعیت این ویژگی‌ها در یک شهر نشان می‌دهد که آن شهر چقدر دوستدار سالمند است.
فضاهای باز و ساختمان‌ها
فضاهای باز و اماکن عمومی تأثیر عمده‌ای بر تحرک، استقلال و کیفیت زندگی سالمندان دارد. در شهر دوست دار سالمند ساختمان ها و فضاهایی بیرونی برای سالمندان باید پاکیزه، بدون سر و صدا و دود و ترافیک باشد. فضای سبز مناسب و مسیرهای امن برای پیاده روی، محل هایی با فاصله مناسب جهت نشستن و رفع خستگی، پیاده روهای صاف و غیر لغزنده و مناسب برای عبور ویلچر و پل مخصوص عابر پیاده دارای پله برقی از دیگر ویژگی های فضای مناسب برای سالمندان است. نامناسب بودن اماکن عمومی و فضاهای باز برای استفاده سالمندان آنها را به حضور دیگران وابسته می‌کند و رفته‌رفته انگیزه آنان را برای بیرون رفتن از خانه و حضور در اجتماع از بین می‌برد.
حمل و نقل
شهر دوستدار سالمند باید برای مقاصد کلیدی مانند بیمارستان ها، مراکز بهداشتی، پارک، بانک و مراکز خرید سیستم حمل و نقل عمومی داشته باشد. وسایل حمل و نقل عمومی باید دارای صندلی های مخصوص برای سالمندان باشد. دسترسی آسان، منظم، مقرون به صرفه و مناسب به حمل و نقل عمومیِ یکی از ویژگی های مهم محیط دوست دار سالمند است. زیرا امکان مشارکت اجتماعی و مدنی را برای سالمندان فراهم می‌کند.
مسکن
مسکن باید برای سالمندان مناسب سازی شود که به معنای فراهم کردن فضایی در خانه است که برای رفع نیازها و شرایط سالمندان مناسب باشد. به عنوان مثال لازم است که محیط خانه برای حرکت ویلچر در تمامی بخش‌ها مناسب باشد، به آسانسور دسترسی داشته باشد و فضای داخلی خانه بدون پله باشد. اگر خانهای چنین ویژگی‌هایی را ندارد، سالمندان باید بتوانند با صرف هزینه معقول تغییرات مورد نیاز را در خانه خود اعمال کنند.
مشارکت اجتماعی
مشاركت اجتماعي به تعامل افراد سالمند در تفريح و سرگرمي و فعاليـت هـاي اجتماعی، فرهنگي، آموزشي و معنوي اشاره دارد. شرکت در این فعالیت‌ها این امکان را فراهم می‌کند که سالمندان روابط حمایتی و اجتماعی مورد نیاز خود را ایجاد و حفظ کنند. مشارکت اجتماعی سالمندان با برگزاری رویدادهای ویژه آنها یا رویدادهایی که پذیرای مشارکت افراد سالمند در کنار دیگر گروه‌های سنی باشد، تقویت می‌شود. در بسیاری از مکان ها باید سالمندان بدون نیاز به عضویت یا بلیط به راحتی بتوانند رفت و آمد کرده و حضور در فضاهای شهری برای آنها مقرون به صرفه و راحت باشد.
احترام و پذیرش اجتماعی
در جامعه امروز به دلیل شکاف بین نسلی، سالمندان در بسیاری از موارد با عدم پذیرش اجتماعی مواجه می‌‌شوند. به این دلیل لازم است در فعالیت‌های جمعی و خانوادگی نقش آنها کم‌رنگ نشود و در تعامل با آن ها صبر و شکیبایی رعایت شود. هم‌چنین به منظور کاهش شکاف بین‌نسلی می‌توان فرصت‌هایی فراهم کرد تا افرادی از نسل‌های مختلف بتوانند دانش و تخصص خود را با یکدیگر در میان بگذارند. آموزش در مورد سالمندی و احترام به سالمندان در محتوای آموزشی مدارس گنجانده شده و سالمندان به صورت منظم و فعال در فعالیت های مدارس با دانش آموزان و معلمان مشارکت دارند.
مشارکت مدنی و اشتغال
در بسیاری از موارد، سالمندان پس از بازنشستگی تمایل دارند به صورت داوطلبانه و یا در مقام مشاور به کار خود ادامه دهند. برخی از افراد سالمند به دلیل مشکلات اقتصادی، برای تامین هزینه‌های زندگی خود مجبورند حتی پس از بازنشستگی به شغل خود ادامه دهند. در شهر دوستدار سالمند، افراد در صورتی که مایل باشند می توانند در قالب شغلی نیز به مشارکت اجتماعی بپردازند. در شهر دوستدار سالمند گزینه های مختلفی برای مشارکت سالمندان داوطلب وجود دارد، فرصت های متنوعی برای اشتغال سالمندان وجود دارد و قوانین به گونه ای است که مشوق کارفرمایان برای بکارگیری سالمندان می شود.
ارتباطات و اطلاعات
در ارتباط بودن با افراد دیگر و در جریان رویدادها و اخبار قرار گرفتن در شکل گیری سالمندی فعال موثر است. در شهرهای دوست دار سالمند اطلاعات و اخبار از طریق رسانه‌های مختلف در اختیار سالمندان قرار می‌گیرد.
خدمات بهداشتی و حمایت اجتماعی
با توجه به بالا بودن هزینه های بهداشتی و درمان، وجود سازوکارهای کارآمد رفاهی که هزینه استفاده از خدمات بهداشتی و درمانی را برای سالمندان کاهش دهد، برای حفظ سلامت و کیفیت زندگی آنها ضرورت دارد.
نمونه‌هایی از اقدامات شهرهای دوستدار سالمند
برلین آلمان
برنامه ضدتنهایی برلین برای سالمندان شهر، یکی از اقدامات جوامع دوستدار سالمند است که به‌منظور فراهم آوردن زمینه‌های آرامش برای این افراد پیاده‌سازی شده است. این برنامه که روی افراد بالای ۷۰ سال متمرکز است، این کار با فراهم آوردن امکان بازدید خانگی از سالمندان شهر مانع انزوای اجتماعی آنها می‌شود. بازدیدها توسط یک فرد آموزش‌دیده و با رضایت خود سالمندان انجام می‌گیرد تا احساس تنهایی سالمندان را مورد توجه قرار دهد و با مشارکت‌دادن آنها در فعالیت‌های اجتماعی این احساس را از بین ببرد.
لیسبون پرتغال
رایگان شدن حمل‌ونقل عمومی برای سالمندان در لیسبون پرتغال از دیگر اقداماتی است که جوامع دوستدار سالمند برای بهبود رفاه سالخوردگان خود به‌کار گرفته‌اند. مطابق با آن افراد بالای ۶۵ سال در این شهر می‌توانند به‌طور رایگان با تمام وسایل نقلیه عمومی در شهر تردد کنند.
سوئد
آموزش راهنماهای دیجیتال برای خدمت به سالمندان نیز از اقدامات شهر دوستدار سالمند سوئد به‌منظور کمک به این اقشار جامعه در مسیر ورود به دنیای دیجیتال است. مطابق با آن افرادی توسط شهرداری سوئد استخدام شده‌اند تا با سرکشی به خانه سالمندان، مشکلات آنها را در زمینه امور دیجیتال برطرف و با ارائه آموزش‌های لازم و تسهیل ورود آنها به فضای دیجیتال از انزوای اجتماعی آنها ممانعت کنند. افراد استخدام‌شده کمک می‌کنند سالمندان مشکلات خود را با استفاده از تلفن‌های همراه هوشمند برطرف کنند و در ارتباط با دنیای مجازی تجربه بهتری داشته باشند. این افراد تا زمان فراگیری علم استفاده از ابزارهای دیجیتالی، در کنار سالمندان می‌مانند و با کاهش احساس اضطراب ناشی از انزوای دیجیتالی آنها، زندگی روزمره این اقشار را آسان‌تر می‌کنند.
مادرید اسپانیا
برگزاری تورهای رایگان برای سالمندان نیز از جمله اقدامات انجام‌گرفته برای بهبود رفاه سالمندان شهر است. این موضوع توسط شهرداری مادرید اسپانیا انجام گرفته است تا روحیه و نشاط را در این قشر محترم جامعه افزایش دهد. مطابق با این طرح سالمندان می‌توانند در شب‌های جشن، به‌طور رایگان سوار تاکسی‌های شهر شوند. آن ها می توانند با تجربه یک سفر شگفت‌انگیز مجانی برای تماشای چراغانی‌های خیابان، در شادی‌های شهر شرکت کنند. این اقدام مادرید که با همکاری داوطلبانه رانندگان تاکسی انجام می‌گیرد، در کنار رفع مشکل ساکنان مسن شهر در زمینه جابه‌جایی شهری، به میزان چشمگیری از انزوای اجتماعی آنها می‌کاهد.
