سلامت معنوی سالمندان ، بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامت دارای ابعاد گوناگونی است و علاوه بر ابعاد جسمی، روانی و اجتماعی، بعد معنوی را نیز شامل می شود. بنابراین، برای دستیابی به سلامتی کامل، توجه به سلامت معنوی در کنار سایر ابعاد سلامتی نیز حائز اهمیت است. سلامت معنوی، یعنی باور و ارتباط هدفمند با سرچشمه هستی یعنی خدا که در نگرش، رفتار و عواطف فرد متجلی می شود. فیشر (Fisher) سلامت معنوی را یکی از ابعاد بنیادین سلامت و بهزیستی و نیروی هماهنگ کننده و تکمیل کنندة دیگر ابعاد سلامت انسان (جسمی، روانی و اجتماعی) می داند

چرا داشتن سلامت معنوی در دوران سالمندی حائز اهمیت است؟

بر اساس نظریـه تکـاملی اریکسـون، دوره انتهـایی زندگی، زمانی است که افراد در آن موفقیت ها و شکسـت هـاي خود را ارزیابی و به دنبال مفهومی براي زندگی خود هستند. در این دوران، سالمندان به دنبال معنا بخشیدن بـه زنـدگی خـود هستند. اگر سالمندان بتوانند مفهومی براي زندگی خود بیابند می توانند با احساس کمال به پشت سر و به زنـدگی خـود نگـاه کنند. با توجـه به اینکه هدف سلامت معنوی دادن معنا و مفهوم بـه زنـدگی افراد می باشد، اینجاست که داشتن سلامت معنوی در دوران سالمندی حائز اهمیت است. جالب اینجاست که سازمان جهانی بهداشت از کشورهای عضو خواسته که برای تأمین، حفظ و ارتقای سلامت معنوی سالمندان تلاش نمایند.

سلامت معنوی چه تاثیراتی در سالمندان دارد؟

شواهد علمی موجود، اهمیت معنویت و ارتباط آن با سلامت جسمی و روانی را نشان داده اند. معنویت در جلوگیری از بیماری و ایجاد سلامتی، نقش مهمی دارد و در صد بالایی از سالمندان برای سازگاری با شرایط سالمندی در این سنین به معنویت روی می آورند. به علاوه سالمندانی که از بیماری جسمی خاصی رنج می برند و دارای اعتقادات معنوی هستند، نسبت به همسالان دارای معنویت ضعیفتر، عملکرد بهتری داشته و نتایج بهتری از درمان خود می گیرند.

معنویت باعث افزایش تاب آوری شده و کیفیت زندگی سالمندان را بالا می برد. همچنین پرداختن به معنویت می تواند علاوه بر ارتقای سلامت منجر به شادکامی و احساس رضایت از زندگی گردد. در سالمندانی که تجارب معنویت بیشتری دارند میزان افسردگی و اضطراب از جمله اضطراب مرگ در آنها کمتر بوده است.

معنویت می تواند همچون نیروی حفاظتی در برابر مشکلات و ناراحتی های افراد عمل کند و به کاهش اختلالات روانی سالمندان منجر شود. وجود معنویت، استرس حاصل از ناتوانی ناشی از سالمندی را کم کـرده و باعث افزایش کیفیت زندگی، طـول عمـر و کـاهش اضـطراب، افسردگی و خودکشی می گردد.

سلامت معنوی شامل چه مولفه هایی است؟

بر اساس مدل فیشر، سلامت معنوی دارای چهار مؤلفه زیر است:

• سلامت معنوی تعالی‌گرا (ارتباط با خدا): در این بعد از سلامت معنوی، فرد با نیرویی فرافردی یعنی خداوند، پیوند و ارتباط برقرار می کند.
• سلامت معنوی شخص‌گرا (ارتباط با خود): یعنی این که فرد توانسته در یک رابطه درونی با خود و خالق هستی، بین معنا، هدف و ارزش های زندگی خود انسجام و سازگاری برقرار کند.
• سلامت معنوی جمع‌گرا (ارتباط با دیگران): این بعد سلامت معنوی با تمرکز بر عشق، عدالت، امیدواری و ارزش گذاری برای انسانیت در روابط بین فردی، سلامت معنوی فرد را به نحوه ارتباط وی با دیگران گره می زند.
• سلامت معنوی محیط‌گرا (ارتباط با طبیعت)

سلامت معنوی در سالمندان ساکن در منزل بیشتر است یا ساکن در سرای سالمندان؟

در مطالعاتی که به مقایسة سلامت معنوی سالمندان ساکن در منزل و ساکن در سرای سالمندان پرداخته است، گزارش شده که سطح سلامت معنوی در سالمندان مقیم آسایشگاه بالاتر است. ازآن جا که معنویت منبع مهم قدرت و حمایت در تمام دوران زندگی محسوب می شود، می تواند در شرایط بحران زا کمک کننده باشد. سالمندان با انتقال به اقامتگاه سالمندان ناچارند تا زندگی در منزل جدید را آغاز کنند، دوستان جدید پیدا کنند و به جدایی از اعضای خانواده عادت کنند. سالمندان در این شرایط بحرانی با توجه به معنویات، سعی در سازگاری با شرایط خود دارند و از این جهت سلامت معنوی آنان در سطح بالاتری از سلامت معنوی جامعه قرار دارد. همچنین برنامه های معنوی مستمر که بر اساس باورها و ارزشهای جامعة ایرانی در مراکز نگهداری سالمندان برگزار می شود می تواند بر این نتایج مؤثر باشد.

چه عواملی بر سلامت معنوی در سالمندان تاثیر می گذارند؟

عوامل زیادی در بهبود، ارتقا و شکل‌دهی معنویت سالمندان مؤثر اسـت کـه در بـین آنها نقش مذهب برجسته تر است. عوامل جمعیـت شـناختی و خانوادگی از دیگر عوامل مؤثر در بهبود این بُعد از سلامت است همچنین میـزان نگرانـی راجـع بـه مـرگ، سـازگاری بـا مشکلات، برخورداری از سلامت جسمی و روانـی از جملـه عوامل دیگر تأثیرگذار بر بُعد معنـوی اسـت. تمرین مدیتیشن یا یوگا، دعا کردن یا شرکت در برنامه های مذهبی، گذراندن زمان به تنهایی و اندیشیدن به معنای زندگی، خدمت به جامعه، گذراندن وقت در طبیعت، پرداختن به موسیقی و هنر آرامش بخش، مثال‌هایی از سلامت معنوی در فرد است.

منابع

Mortazavi FS, Shati M, Mortazavi SS, Shirzad F, Moghadam M, Ajamzibad H. [The Status and Dimensions of Spiritual Health among Iranian Older Adults: A Population-based Telephone Study (Persian)]. Salmand: Iranian Journal of Ageing. Forthcoming 2023.

Kashanimovahhed B, Hosseinian-sarajehloo F, Bahrami AR, Shokri-Khoubestani M, Abdoljabari M. Spiritual Health in the Iranian Elderly: A Systematic Review. Journal of Pizhūhish dar dīn va salāmat. 2020;6(2):129-147.

Sadrollahi A, Khalili Z. Spiritual Well-being and associated factors among the elderly population in Kashan. Journal title 2015; 1 (2) :94-104