احساس تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان

ما انسان‌ها موجوداتی اجتماعی هستیم و جدا از نیازهای مادی، از لحاظ روحی و روانی هم نیازمند ارتباط با دیگران هستیم. متاسفانه امروزه تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان به یک مساله مهم و نگران کننده تبدیل شده است. هر کسی و در هر سن و سالی ممکن است احساس تنهایی را در دوره‌ای تجربه کند. اما به طور خاص در سالمندان این پدیده چالش برانگیزتر است و اثرات ناخوشایندی را بر طول عمر، سلامت جسمانی و ذهنی و نیز کیفیت زندگی آنان می‌گذارد.
سالمندانی که تنهایی را تجربه می‌کنند چون ارتباطات اجتماعی خود را از دست داده‌اند انگیزه‌ای برای ارتباط با دیگران و تحرک و فعالیت لازم را ندارند. این موضوع برای سلامت جسمانی آنان خطرناک است. از لحاظ روحی و روانی نیز تنهایی و انزوای اجتماعی، خطر افسردگی، اضطراب، کاهش توانایی‌های ادراکی و حتی مرگ زودرس را به دنبال خواهد داشت.
هر کدام از ما ممکن است پدر و مادر یا عزیز سالمندی را در میان نزدیکان یا اطرافیان خود داشته باشیم. بنابراین بایستی عوامل و نیز علائم و نشانه‌های تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان را بشناسیم تا بهتر بتوانیم با این پدیده روبرو شویم.

چه عواملی باعث ایجاد احساس تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان می شود؟

نشانه‌های تنهایی و انزوای در سالمندان چیست؟

نشانه‌های تنهایی و انزوای اجتماعی در افراد مختلف متفاوت است. با این حال برخی از این نشانه‌ها در افرادی که تنهایی را تجربه می‌کنند مشترک است.

دوری گزیدن از اجتماع به شکلی غیرعادی

همه ما در مواقعی ترجیح می‌دهیم که در خانه بمانیم، کتاب بخوانیم و به طور موقت ارتباطی با دیگران نداشته باشیم. همچنین طبیعی است که سالمندان نیز با افزایش سن، به تدریج فعالیت‌های منظم اجتماعی خود را کاهش دهند. با این حال زمانی که می‌بینیم فرد سالمند از تماس تلفنی و دیدار با دوستان و خویشاوندان خودداری می‌کند بایستی هوشیار شویم. ما باید دلیل این انزوای غیر عادی را بیابیم و به سالمند خود کمک کنیم تا در جمع‌های دوستانه و خویشاوندی حضور یابد.

تغییر در اشتها و عادت‌های غذایی

پرهیز از خوردن غذا، حذف وعده‌های غذایی و نداشتن اشتها علاوه بر این‌که سلامتی را تهدید می‌کند، می‌تواند نشان دهنده مشکلات عاطفی مهم‌تری مانند تنهایی، انزوای اجتماعی و افسردگی باشد. چنانچه از فرد سالمندی مراقبت می‌کنید باید به نیازهای تغذیه‌ای آنان توجه داشته باشید.

بی‌انگیزگی و بی‌میلی در انجام فعالیت‌های جسمی

با افزایش سن، سطح فعالیت‌های جسمی در فرد به طور طبیعی کاهش می‌یابد. با این حال تمایل سالمند به بی‌حرکتی و دست کشیدن از فعالیت‌های عادی روزمره نشانه تنهایی است. ماندن در خانه یا تخت خواب، کنار گذاشتن سرگرمی‌ها و فعالیت‌هایی که زمانی برای فرد لذت‌بخش بوده‌اند و حضور کمتر در مهمانی‌های دوستانه و خانوادگی، برخی از این نشانه‌ها هستند.

سردرگمی در انجام کارهای عادی روزانه

گاهی اوقات سالمندان برای انجام کارهای ساده و عادی مانند بیرون گذاشتن زباله‌ها و پرداخت قبض‌ها و صورت‌حساب‌ها دچار مشکل می‌شوند. سالمندانی با این مشکلات روبرو می‌شوند که احساس تنهایی، عدم ارتباط و کمبود پشتیبانی از جانب دیگران دارند. کمک به سالمند برای انجام این قبیل کارهای روزانه و نیز یافتن راه‌هایی برای شرکت دادن وی در ارتباطات اجتماعی و جمع‌های دوستانه و خانوادگی، این احساس سردرگمی را کاهش می‌دهد.

تغییرات روحی، ذهنی و رفتاری

ناراحتی، بدخلقی و ناامیدی می‌تواند نشان دهنده احساس تنهایی در سالمند باشد. دشواری در تمرکز و درک و دریافت حرف‌های دیگران، یافتن کلمات صحیح در مکالمات نیز از دیگر نشانه‌های تنهایی و انزوای اجتماعی هستند. در برخی موارد هم ممکن است که سالمند از رسیدگی به شکل و وضعیت ظاهری و بهداشت شخصی امتناع ورزد.

علائم جسمی

در مواردی فرد سالمند دچار سردرد، احساس خستگی و فرسودگی، دردهای جسمانی که علامت مشخصی ندارند و نیز ضعیف شدن سیستم ایمنی می‌گردد. در این صورت می‌توانیم تنهایی و عدم ارتباط با اطرافیان را یک عامل اصلی بدانیم.

بروز برخی از کارها و رفتارهای جدید

علاوه بر موارد بالا، بروز برخی از کارها و رفتارهای جدید هم می‌تواند نشانه تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان باشد. برای مثال ممکن است فرد سالمند زمان بیشتری در حمام و زیر دوش بماند. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که افراد برای جبران کمبود روابط اجتماعی سعی می‌کنند بدنشان را گرم کنند. گاهی اوقات فرد سالمند به صرف این‌که کاری انجام داده باشد یا با دیگر افراد ارتباط برقرار کند دفعات و میزان خرید خود را افزایش می‌دهد.

بر اساس پژوهش‌های جامعه جراحان آمریکا تنهایی و انزوای اجتماعی برای سلامتی سالمندان یک تهدید بسیار جدی است. خطر تنهایی برای سلامت افراد مشابه کشیدن پانزده نخ سیگار در طول روز است. همچنین درد، افسردگی، اضطراب، بی‌خوابی و در نهایت کاهش طول عمر از عوارض این پدیده نگران کننده هستند.

 راه‌کارهایی برای مقابله با تنهایی در سالمندان : 

1- شرکت در برنامه‌ها، رویدادها و مراسم عمومی و اجتماعی

حضور در برنامه‌ها و فعالیت‌های دسته جمعی به سالمندان کمک می‌کند تا خود را با اجتماع و دنیای بیرون مرتبط بدانند. شرکت کردن در فعالیت‌های ورزشی، مراسمات و برنامه‌های فرهنگی، مذهبی و آموزشی، عضویت در کتابخانه و بازدید از مکان‌های فرهنگی و تاریخی، حضور و ارتباط معنادار سالمندان را در اجتماع پررنگ‌تر می‌کند.

2- حضور در فعالیت‌های داوطلبانه

یافتن فرصت مشارکت در برنامه‌ها و فعالیت‌های داوطلبانه به سالمندان حس مفید بودن، اعتماد به نفس، تعلق خاطر و مرتبط بودن با دیگران را می‌دهد.

3- آشنا شدن با فناوری‌های ارتباطی

امروزه گسترش فناوری اینترنت و پیدایش شبکه‌های ارتباط جمعی، امکان ارتباطات شنیداری و دیداری با عزیزان، دوستان و اطرافیان را بسیار آسان کرده است. همچنین سالمندان می‌توانند از طریق اینترنت به منابع فراوان و متنوع آموزشی و سرگرم کننده دسترسی پیدا کنند.

4- اقامت در دهکده های بازنشستگی

یکی از راه های مقابله با احساس تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندان، اقامت آن ها در دهکده های بازنشستگی است. در صورتی که دهکده های بازنشستگی در کشور ما راه اندازی و فعال شوند، به کاهش احساس تنهایی و انزوای اجتماعی در سالمندانی که در دهکده اقامت دارند و همچنین در افرادی که در دهکده خدمات روزانه دریافت می نمایند، کمک می کنند. زیرا سالمندان می‌توانند در دهکده بازنشستگی، در واحدهای اقامتی مستقل خود و در همسایگی افراد هم سن و سال خود اقامت کنند.